หมวดหมู่: บทความ

(ลงในหนังสือ  “แสงแห่งความคิด  ที่จะส่งความสว่างต่อๆไป”  ซึ่งเป็นหนังสือเผยแพร่เนื่องในโอกาสครบรอบ  15  ปี  ของบริษัท  ดาวฤกษ์  คอมมูนิเคชั่นส์  จำกัด  พิมพ์ครั้งแรก  มีนาคม  2554  โดยเป็นบทสัมภาษณ์  “10  ผู้ห่วงใยสังคม”)

                สถานการณ์ประเทศไทยในห้วงเวลาที่ผ่านมา ทำให้หลายฝ่ายเกิดความกังวลและเป็นห่วงอนาคตประเทศอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

ผลลัพธ์ที่เห็น คือ การเผชิญหน้าระหว่างกลุ่มคนสองฝ่ายที่มีความคาดหวังและการรับรู้ที่ต่างกัน โดยที่ฝ่ายหนึ่งรู้สึกว่าตนด้อยโอกาส ไม่ได้รับความเป็นธรรม และความเสมอภาคในเรื่องต่างๆ จนทำให้ปัญหายิ่งบานปลาย

วิกฤตการณ์ที่เกิดขึ้นก่อให้เกิดกระแสความตื่นตัวและเรียกร้องให้มีการเร่งสะสางปัญหาอย่างจริงจังครั้งใหญ่จากทุกภาคส่วนของสังคม

แต่ทว่า วิกฤตครั้งนี้ ไม่อาจแก้ไขได้ด้วยวิธีการแบบเดิมโดยรอให้ภาครัฐเป็นผู้จัดการเพียงฝ่ายเดียว หากจะแก้ปัญหาให้ตรงจุด จำเป็นต้องปฏิรูปประเทศกันใหม่ โดยแก้ปัญหาเชิงโครงสร้าง ลดความแตกต่าง เหลื่อมล้ำ สร้างความเป็นธรรมและความเสมอภาคให้เกิดขึ้น โดยให้ “คน” และ “ชุมชน” เป็น “ศูนย์กลางการพัฒนา”

ด้วยความเชื่อที่ว่า การสร้างความเข้มแข็งของ “ชุมชน”ซึ่งเป็น “ทุน” และ “ฐาน” ทางสังคมที่สำคัญให้สามารถจัดการ ดูแล และแก้ปัญหาได้ด้วยตนเอง จะเป็นรากฐานที่มั่นคงต่อการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และสิ่งแวดล้อมของประเทศได้อย่างยั่งยืน

 

“กระจายอำนาจสู่ชุมชน”  “ตั้งฐานของชาติให้แข็งแรง”  คือ  หัวใจของการปฏิรูปครั้งนี้

ในอดีต ความเข้มแข็งของสังคมชนบท คือ รากฐานความยั่งยืนของสังคมทั้งหมดประชาชนในชนบททำมาหากิน ใช้ชีวิตอย่างพอเพียง มีวิถีการดำรงชีวิตกลมกลืนไปกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แต่การเร่งรัดพัฒนาประเทศเพียงชั่วไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมา ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้วิถีชีวิตประชาชนเปลี่ยน ชุมชนอ่อนแอ ประสบความยากจน เกิดปัญหาสังคมตามมามากมาย สังคมไทยในภาพรวมจึงดูเหมือนจะเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ถดถอยอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

ยิ่งไปกว่านั้น การบ่มเพาะให้ประชาชนคุ้นชินแต่การเป็นผู้รอรับ รอคอยความช่วยเหลือจากภายนอก ยิ่งลดทอนความสามารถและความพยายามในการช่วยเหลือตนเองลง

การปฏิรูปครั้งนี้ จึงต้องเริ่มจากการปฏิรูปการบริหารประเทศโดยให้ชุมชนมีกระบวนการรวมตัวกันอย่างจริงจังและเข้มแข็งมากขึ้น มีอิสระในการบริหารจัดการและพัฒนาชุมชนด้วยตนเอง เปลี่ยนจากผู้ “รอรับ” เป็นผู้ “ขับเคลื่อน” การพัฒนา ภายใต้หลักการที่ว่า “เรื่องของใคร คนนั้นย่อมรู้ปัญหา รู้ความต้องการ และรู้วิธีการแก้ปัญหาได้ดีที่สุด” โดยเปิดโอกาสให้ชุมชนได้ร่วมกันคิด ร่วมวางแผน ร่วมตัดสินใจ ร่วมลงมือทำ ร่วมเรียนรู้ ร่วมรับผิดชอบ ร่วมแก้ไขปัญหา และบริหารจัดการโครงการของรัฐและท้องถิ่นเพื่ออนาคตชุมชนด้วยตนเอง สอดคล้องตามความหลากหลายของวัฒนธรรม วิถีชีวิต และภูมิปัญญาที่สืบทอดมา ควบคู่ไปกับการปลูกสร้างจิตสำนึกให้รู้จักปกป้องรักษาผลประโยชน์ของชุมชน เสียสละเพื่อชุมชน ตลอดจนขับเคลื่อนนโยบายให้เป็นไปตามแนวทางที่ท้องถิ่นปรารถนา

ในขณะที่ส่วนกลางหรือภาครัฐต้องปรับวิธีคิดและวิธีการทำงานใหม่จากการเป็น “ผู้สั่งการ” มาเป็น “ผู้สนับสนุน” หรือเป็นเพียง “ตัวช่วย” เท่านั้น

 

ย้อนรอยงานพัฒนาชุมชน : มองอนาคต ผ่านอดีต

คำว่า “ชุมชนเข้มแข็ง” ปรากฏขึ้นในประเทศไทยตั้งแต่ พ.ศ. 2510 ตามแนวคิดของ DR. Y.C. James Yen ผู้ก่อตั้งและประธานองค์การ Institute of International Rural Reconstruction (I.I.R.R.-สถาบันนานาชาติเพื่อการบูรณะชนบท) เพื่อสนับสนุนกลุ่มคนที่มีใจรักงานพัฒนาชนบท โดยขณะนั้นใช้คำว่า Reconstruction ซึ่งแปลว่า “บูรณะ” อันหมายถึง “การทำของที่เสื่อมโทรมให้ดีขึ้น”

แนวคิดการพัฒนาชนบทของดอกเตอร์เยนนั้น จะไม่เน้นการสงเคราะห์หรือช่วยเหลือชุมชน แต่จะเน้นการสร้างนักพัฒนาชุมชนให้เข้าไปคลุกคลี สร้างความคุ้นเคยเป็นกันเองกับชาวบ้าน เรียนรู้วิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชาวบ้านให้เข้าใจอย่างถ่องแท้ ร่วมกับชาวบ้านในการวิเคราะห์ปัญหา สร้างกระบวนการแก้ปัญหา และเริ่มต้นการพัฒนาบนรากฐานวิถีชีวิตและวัฒนธรรมเดิม พร้อมทั้งใช้หลักการพัฒนาชนบทแบบผสมผสาน 4 องค์ประกอบ คือ 1. การมีอาชีพ การทำมาหากิน 2. การมีสุขภาพอนามัยที่ดี 3. มีการศึกษาเรียนรู้ อ่านออกเขียนได้ เรียนรู้ได้ และ 4. การจัดการตนเอง

ส่วนการพัฒนาชนบทในประเทศไทยเริ่มต้นอย่างเป็นรูปธรรมเมื่อ ดร.ป๋วย อึ๊งภากรณ์ ก่อตั้ง มูลนิธิบูรณะชนบทแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์1 ใน พ.ศ. 2510 และเป็นประธานมูลนิธิฯ คนแรก ถือเป็นองค์กรเอกชนแห่งแรกที่ทำงานพัฒนาชนบทอย่างเป็นกิจลักษณะ ก่อนที่หน่วยงานราชการจะนำหลักการทำนองเดียวกันไปประยุกต์ใช้

กิจกรรมของมูลนิธิฯ ดำเนินเรื่อยมา จนกระทั่งหลังเหตุการณ์ทางการเมือง 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519 กิจกรรมต่างๆ ของมูลนิธิฯ ได้ชะลอตัวลงชั่วระยะหนึ่ง จนกระทั่ง พ.ศ. 2531 นายไพบูลย์ วัฒนศิริธรรม เข้ามาเป็นผู้อำนวยการ มูลนิธิฯ จึงมีการฟื้นฟู และดำเนินการต่อเนื่องมาถึงปัจจุบัน

จะเห็นได้ว่า แนวคิดการแก้ปัญหาและพัฒนาประเทศโดยการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่น การพัฒนาชนบท และโดยเฉพาะอย่างยิ่งการสร้างชุมชนเข้มแข็ง ไม่ใช่เรื่องใหม่ แต่เกิดขึ้นในประเทศไทยมานานกว่าสี่ทศวรรษแล้ว ทั้งที่ดำเนินการโดยภาครัฐ ภาคเอกชน และองค์กรชุมชน

แต่เริ่มชัดเจนและเป็นรูปธรรมมากขึ้น หลังเกิดวิกฤตเศรษฐกิจใน พ.ศ. 2540 เมื่อรัฐปรับทิศทางการพัฒนาประเทศใหม่โดยเน้น “คนและชุมชน เป็นศูนย์กลางการพัฒนา” มุ่งสร้างการมีส่วนร่วมจากภาคประชาชน และกลับหัวปิระมิดการพัฒนา“จากยอดสู่ฐานราก” มาเป็น “จากฐานรากสู่ยอด” ขณะเดียวกันก็ได้มีการจัดตั้ง “กองทุนเพื่อการลงทุนทางสังคม” (Social Investment Fund : SIF) หรือ “กองทุนชุมชน” ขึ้น เพื่อสนับสนุนกิจกรรมขององค์กรชุมชนทั่วประเทศ เป็นทั้ง “โอกาส” และ “บทเรียน” ที่ทำให้ชาวบ้านได้รับทุนโดยตรงไปบริหารจัดการเอง เกิดโครงการที่ชุมชนคิด พัฒนา และบริหารกันเองอย่างกว้างขวาง ถือเป็นการเคลื่อนไหวครั้งใหญ่ของภาคประชาชน และเป็นการปรับแนวคิดและกระบวนการทางสังคมใหม่ท่ามกลางบริบทที่เปลี่ยนไปอย่างรวดเร็วและสลับซับซ้อน

 

เรียนรู้อุปสรรค มุ่งมั่นพัฒนา

อย่างไรก็ดี แม้จะมีความพยายามพัฒนาชุมชนให้พึ่งตนเองได้มาระยะหนึ่งแล้วแต่ความสำเร็จที่เป็นรูปธรรมนั้นยังจำกัดอยู่ในวงแคบเพราะในทางปฏิบัติยังมีปัญหาและอุปสรรคขัดขวางการพัฒนาอยู่มาก ได้แก่

                1. การประเมินความสามารถของชุมชนในระดับต่ำ โดยประชาชนถูกมองว่าเป็นผู้ไม่รู้ ไม่มีความคิดในการคิดพัฒนา จำเป็นต้องให้เจ้าหน้าที่ของรัฐเข้าไปควบคุม จัดการ เป็นผู้นำความคิดและการพัฒนาในทุกด้าน ส่งผลให้ชุมชนยิ่งอ่อนแอลงเรื่อยๆ

                2. การขาดความอดทนและรอคอย ชุมชนเข้มแข็งต้นแบบทั้งหลายไม่ได้เข้มแข็งเพียงชั่วข้ามคืน แต่ใช้เวลานานมากเพื่อเรียนรู้และจัดการวิถีชีวิตของตนเอง แต่ชุมชนโดยมากมักต้องการทางลัด ต้องการสูตรสำเร็จ เมื่อพัฒนาแล้วไม่เห็นผลสำเร็จในเวลาอันสั้น ก็เกิดความท้อแท้และท้อถอยไปในที่สุด

                3. นิยมเลียนแบบ มากกว่าเรียนรู้ แม้จะมีการส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ของชุมชนด้วยการดูงาน แต่ใช่ว่าจะเรียนรู้กันได้ง่ายๆ ส่วนใหญ่มักเป็นแค่การเลียนแบบเท่านั้น ไม่ใช่ความรู้ที่เกิดจากการเรียนรู้ ประสบการณ์ และการลงมือปฏิบัติอย่างแท้จริง

                4. ประชาชนในชนบทขี้เกรงใจ ไม่กล้าแสดงออก ไม่ว่าจะเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วยก็ตาม ทำให้ไม่ทราบความต้องการที่แท้จริง การวางแผนการถ่ายทอดความรู้ และความเข้าใจในเรื่องต่างๆ ไม่สามารถวัดผลได้ในทันที

                5. ผู้นำหมู่บ้านตามกฎหมายมักไม่ใช่ผู้นำตามธรรมชาติ โดยมากประชาชนจึงไม่ให้การยอมรับ ความร่วมมือในการแก้ปัญหาหรือพัฒนาจึงมีน้อย

                6. ความเคยชินกับกรอบและระบบสั่งการจากข้างบนซึ่งมิได้ตอบสนองความต้องการที่แท้จริง ไม่ส่งเสริมความสามารถของชุมชน และยิ่งทำให้ชุมชนอ่อนแอ

                7. ธรรมชาติของสังคมไทย เป็นสังคมตามกระแส สามารถตื่นตัวได้ง่ายๆ ตามกระแสนิยม แต่ขณะเดียวกัน ก็เป็นสังคมที่ลืมง่ายเช่นกัน ธรรมชาติของการพัฒนาต่างๆ จึงมักเอาจริงเอาจังในช่วงต้น แผ่วกลาง และค่อยๆ เลือนหายไปในที่สุด ไม่ใช่รูปแบบการพัฒนาที่ยั่งยืน

                8. ที่สำคัญที่สุด คือ ขาดความเข้าใจความแตกต่างระหว่างการพัฒนาชุมชนกับการพัฒนาที่มักทำกัน กล่าวคือ

• การพัฒนาชุมชนมุ่งให้ความสำคัญกับคน มากกว่า วัตถุหรือเศรษฐกิจ
• เน้นการมีส่วนร่วมโดยให้ประชาชนมีบทบาทสำคัญอย่างแท้จริง มิใช่ ชักชวนให้ประชาชนเข้ามารับรู้หรือร่วมด้วยบ้างตามหลักการหรือเพียงเพื่อให้ครบขั้นตอนเท่านั้น
• ต้องการให้ประชาชนช่วยเหลือตัวเองและจัดการตนเองได้ โดยรัฐเพียงให้ความช่วยเหลือด้านเงินทุนและวิชาการตามสมควร แทนที่ จะต้องพึ่งพารัฐหรือบุคคลภายนอกตลอด
• ให้ความสำคัญกับวิธีการหรือกระบวนการในการคิด ตัดสินใจ วางแผน ลงมือปฏิบัติ ติดตามประเมินผล เรียนรู้จากการปฏิบัติและการประเมินผล และคิดค้นหาทางปรับปรุงพัฒนาต่อไป เป็นวงจรเช่นนี้อย่างต่อเนื่อง มิใช่ การมุ่งผลสำเร็จหรือเป้าหมายแต่เพียงอย่างเดียว

แต่ไม่ว่าจะมีอุปสรรคเพียงใด ความพยายามในการสร้างชุมชนเข้มแข็งก็ยังดำเนินเรื่อยมาภายใต้หลักการสำคัญในการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน คือ ต้องมีผู้นำที่เข้มแข็งมีจิตอาสา มีคุณธรรม และมีความสามารถ มีผู้สนับสนุนหรือสมาชิกที่มีแนวคิดไปในทิศทางเดียวกันหรือมีอุดมการณ์ร่วมกัน มีกิจกรรมร่วมหรือการรวมกลุ่มของชุมชน ซึ่งจะเป็นกลไกสำคัญในการขับเคลื่อนชุมชนและเชื่อมกระชับความสัมพันธ์ของคนในชุมชนให้แน่นแฟ้น มีเอกลักษณ์หรือศักยภาพที่โดดเด่น เช่น ภูมิปัญญา วัฒนธรรมอันดีงาม หรือทรัพยากรท้องถิ่นมีความสามารถในการพึ่งพาตนเอง ลดการพึ่งพาภายนอก มีการเติบโตหรือพัฒนาการอย่างเป็นขั้นเป็นตอนไม่เร่งรัดฉาบฉวยมีกระบวนการเรียนรู้และการถ่ายทอดความรู้จากรุ่นสู่รุ่น และจากชุมชนสู่ชุมชน ให้ความสำคัญกับการเสริมสร้างความเข้มแข็งของวัฒนธรรมชุมชน มากกว่าความเข้มแข็งจากวัตถุ สามารถผลักดันให้กลไกของรัฐทำงานเอื้อประโยชน์และสอดคล้องกับความต้องการของชุมชน

                ขณะเดียวกันการสร้างชุมชนให้เข้มแข็งอย่างมีประสิทธิภาพ และยั่งยืนควรมีองค์ประกอบดังนี้ด้วย คือ ประการแรก ชุมชนต้องวางแผนอย่างมีเป้าหมาย พร้อมสร้างตัวชี้วัดที่เป็นรูปธรรม ประการที่สอง ต้องมีการขยายผลจากภายในชุมชน และสร้างเครือข่ายความร่วมมือทั้งภายในและภายนอกชุมชน ประการที่สาม มีงานศึกษา วิจัย ค้นคว้าด้านวิชาการประกอบร่วมกับการทำงานของชุมชน และประการสุดท้าย มีการสร้างเครือข่ายการเรียนรู้ ปฏิบัติ และสร้างเสริมคุณภาพร่วมกันกับชุมชนอื่นๆ เพื่อขยายผลการทำงานให้กว้างขวางมากยิ่งขึ้น

                เหนืออื่นใด คือ ต้องดำเนินไป ภายใต้ 3 กงล้อหลักที่จะขับเคลื่อนชุมชนให้มีทั้งความเข้มแข็ง ความเจริญ และสันติสุข อย่างยั่งยืน คือ

                1. ความดี

                2. ความสามารถ

                3. ความสุข

ความดี หรือ การมีคุณธรรมประจำใจ ถือเป็นสิ่งสำคัญที่สุด ถ้าขาดพื้นฐานความดีจะทำกิจการงานใดๆ ก็ไม่ราบรื่น เช่น หากตั้งกลุ่มออมทรัพย์ขึ้นมาแล้วมีการฉ้อโกงทุจริต ก็คงดำเนินการต่อไปไม่ได้ หรือมีการค้ายาเสพติด ทะเลาะเบาะแว้ง แตกความสามัคคี ขาดผู้นำที่ดี ชุมชนคงวุ่นวาย ขาดความสงบสุข

ความสามารถ ต้องรู้จักคิด แก้ปัญหา วางแผน จัดการ บริหารงาน บริหารเงิน บริหารคน

ความสุข ทั้งสุขทางกาย คือ สุขภาพดี ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ สุขทางใจ ไม่โลภ โกรธ หลง มัวเมาในกิเลส อบายมุข รู้จักพอ สุขทางจิตวิญญาณหรือทางปัญญา คือ การเข้าถึงธรรมะ ซึ่งถือว่าเป็นขั้นสุดยอด และสุขทางสังคม คือ อยู่ร่วมกันอย่างเป็นสุข สงบ สันติ

โดยทั้ง 3 องค์ประกอบนี้ต้องดำเนินไปด้วยกัน เกื้อกูลกัน อย่างดีพอ เพียงพอ และสมดุล และเกิดกับทั้งตัวคนและตัวชุมชน

 

พัฒนาการงานพัฒนาชุมชน ก้าวย่างอย่างมั่นคง

พัฒนาการของงานพัฒนาชุมชนที่เห็นอย่างชัดเจนในช่วง 20 ปีที่ผ่านมา คือ กระบวนการพัฒนาชุมชนเกิดขึ้นและขยายตัวอย่างกว้างขวางจนเป็นปึกแผ่นมั่นคง เข้มแข็งพอสมควร การรวมตัวของชาวบ้านทำได้ดีขึ้น เป็นระบบขึ้น เกิดเครือข่ายความร่วมมือที่มีเครือข่ายองค์กรชุมชนเป็นแกนกลางในระดับจังหวัดและระดับภาค ธุรกิจชุมชนมีการเติบโตและขยายผล มีการจัดทำแผนแม่บทชุมชน จัดสวัสดิการชุมชนที่ชุมชนบริหารจัดการเอง เกิดสถาบันการเงินชุมชนระดับหมู่บ้าน ตำบล และมีเครือข่ายในระดับจังหวัดและระดับชาติ สมาชิกองค์กรชุมชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ช่วยตัวเองได้มากขึ้น พึ่งพารัฐน้อยลง เกิดการรวมตัวของกลุ่มต่างๆ อย่างต่อเนื่อง ควบคู่ไปกับการพัฒนาแนวใหม่ที่ปรับเปลี่ยนไปจากบริบทเดิมๆ ขององค์กรชุมชนที่ไม่ใช่เพียงการจัดตั้งกลุ่มองค์กรชุมชนเท่านั้นแต่ยังเน้นการสร้างกระบวนการเรียนรู้และพัฒนาพลังปัญญาของชุมชนท้องถิ่นที่เชื่อมโยง ขยายผล หรือดัดแปลงจากองค์ความรู้ วัฒนธรรม และภูมิปัญญาดั้งเดิมที่มีอยู่ ขณะที่รัฐเองก็ปรับลดบทบาท เพิ่มอำนาจให้ขบวนองค์กรชุมชนและประชาสังคมมากขึ้น

อีกหนึ่งความสำเร็จที่สำคัญยิ่งของงานพัฒนาชุมชน คือ การที่เครือข่ายชุมชนได้ร่วมกันร่าง “พระราชบัญญัติสภาองค์กรชุมชน” ขึ้นในพ.ศ. 2550 เพื่อให้มี พ.ร.บ. ที่จะช่วยหนุนเสริม สร้างการยอมรับการทำงานแบบสภาองค์กรชุมชน และรับรองให้เวทีการปรึกษาหารือของชุมชนมีสถานะที่ชัดเจน เป็นที่ยอมรับร่วมกันของทุกฝ่าย โดยเป็นกฎหมายที่มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2551 ถือเป็นประวัติศาสตร์ ความเคลื่อนไหวครั้งสำคัญที่ทำให้องค์กรชุมชนทั้งหลาย รวมทั้งตัวแทนจากทุกหมู่บ้านที่มารวมกันเป็นสภาองค์กรชุมชน มีสถานะที่กฎหมายรองรับ สามารถเข้าไปหนุนเสริมกระบวนการทำงานในระดับท้องถิ่นร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน และหน่วยงานอื่นๆ ได้อย่างเต็มภาคภูมิโดยมีกฎหมายรองรับเป็นครั้งแรก

ซึ่งนับแต่มี “พระราชบัญญัติสภาองค์กรชุมชน” กระบวนการแก้ปัญหาที่เกิดจากชุมชนฐานรากก็มีความเด่นชัดและเป็นที่ยอมรับมากขึ้นเป็นลำดับ นับเป็นกุญแจดอกสำคัญที่จะไขไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางสังคมทีละเล็กละน้อยอย่างมั่นคง

จริงอยู่ที่การปฏิรูปประเทศไทย มิอาจทำสำเร็จได้ด้วยมิติใดมิติหนึ่ง ต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่าย จากหลายมิติที่เชื่อมโยงกัน ในระยะเวลาพอสมควร

จากจุดเริ่มต้น จนถึงวันนี้ บางเรื่องเป็นไปตามที่คาดหวังและบรรลุไปแล้วบางเรื่องยังต้องสานต่อ ขยายผลอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้เห็นผลที่ชัดเจนมากขึ้น ในขณะที่บางเรื่องยังมิได้ดำเนินการ

แต่จากบทเรียนและประสบการณ์ของคนชุมชน ที่ได้ติดตามหรือได้สัมผัสกับพัฒนาการของชุมชนมาหลายสิบปี พอจะมองเห็นความหวังว่า หากการขับเคลื่อนประเทศไทยเป็นไปตามกระบวนการนี้ โดยชุมชนเป็นผู้มีบทบาทสำคัญและเป็นแกนหลัก ในการพัฒนา เน้นการจัดการตนเองเป็นกุญแจสำคัญ ก็น่าจะเชื่อได้ว่า ประเทศไทยภายใน 10 ปีข้างหน้า จะมีการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ได้

 

10 ผู้ห่วงใยและปรารถนาดีต่อประเทศไทย  เจ้าของบทสัมภาษณ์ในหนังสือเล่มนี้

1. ดร. จิรายุ อิศรางกูร ณ อยุธยา

ผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์

2. ดร. พิเชฐ ดุรงคเวโรจน์

เลขาธิการสำนักงานคณะกรรมการนโยบายวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรมแห่งชาติ

3. ดร. ประเสริฐ ภัทรมัย

ประธานกรรมการบริหารกลุ่มบริษัททีม

4. ดร. อมรวิชช์ นาครทรรพ

ผู้อำนวยการสถาบันรามจิตติ และอาจารย์ประจำภาควิชานโยบาย การจัดการและความเป็นผู้นำทางการศึกษา

คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

5. นายไพบูลย์ วัฒนศิริธรรม

ประธานคณะกรรมการเครือข่ายองค์กรชุมชนเพื่อการปฏิรูป

6. ดร. วรากรณ์ สามโกเศศ

อธิการบดีมหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์และนักวิชาการด้านเศรษฐศาสตร์

7. ดร. คณิศ แสงสุพรรณ

ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยนโยบายเศรษฐกิจการคลัง (สวค.)

และสถาบันวิทยาการเศรษฐกิจและการคลัง

8. นายพีระพงษ์ กลิ่นละออ

ผู้อำนวยการสำนักงานสำนึกรักบ้านเกิด

บริษัท โทเทิ่ล แอ็คเซ็ส คอมมูนิเคชั่น จำกัด (มหาชน)

9. ดร. ชัยวัฒน์ สถาอานันท์

ศาสตราจารย์ประจำและหัวหน้าสาขาวิชาการเมือง

การปกครอง คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

10. พระไพศาล วิสาโล

เจ้าอาวาสวัดป่าสุคะโต อำเภอแก้งคร้อ จังหวัดชัยภูมิ

(บทสัมภาษณ์ลงในวารสาร TEAM Group  Newsletter  ฉบับที่ 3/2554 (กรกฏาคม-กันยายน ) และลงในฉบับ Online       ที่http://www.teamgroup.co.th/th/news-publications/newsletter. html)

Newsletter ฉบับนี้ เราได้รับเกียรติจาก นายไพบูลย์ วัฒนศิริธรรม ซึ่งในอดีตได้ดำรงตำแหน่งรองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์  กรรมการและผู้จัดการตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย  ผู้อำนวยการมูลนิธิบูรณะชนบทแห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์  กรรมการผู้จัดการสำนักงานพัฒนาชุมชนเมือง(พชม.)  ผู้อำนวยการธนาคารออมสิน ประธานกรรมการสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) และตำแหน่งสำคัญในหน่วยงานอื่นๆ อีกหลายแห่ง แม้ปัจจุบันที่ล่วงเข้าสู่วัยเกษียณ ท่านก็ยังทำงานรับใช้สังคมในฐานะที่ปรึกษาและสมาชิกในคณะกรรมการต่างๆ อีกหลายแห่ง อาทิ ที่ปรึกษากิตติมศักดิ์ ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาแผ่นดินเชิงคุณธรรม (ศูนย์คุณธรรม) ที่ปรึกษาของคณะกรรมการกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)  ประธานกิตติมศักดิ์ มูลนิธิบูรณะชนบทแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ ฯลฯ ตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมา ท่านได้ทุ่มเทแรงกายแรงใจผลักดันให้เกิดกระบวนการมีส่วนร่วมและการกระจายอำนาจสู่ประชาชนในสังคมไทยอย่างแท้จริง ท่านเป็นนักคิด นักปฏิบัติ ที่มีความรู้ความเข้าใจในเรื่องของประชาธิปไตย การมีส่วนร่วมของประชาชนที่สมบูรณ์แบบ และปัญหาของสังคมไทยอย่างลึกซึ้ง

นายไพบูลย์ วัฒนศิริธรรม ได้ให้เกียรติตอบคำถาม ให้ความกระจ่าง และแง่คิดดีๆ ในเรื่องของการมีส่วนร่วมของประชาชน แก่ TEAM Group Newsletter  ดังนี้ :-

 

ถาม        เป้าหมายของกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน คืออะไร

เป้าหมายของกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน คือ เพื่อให้สังคมมีความเป็นปึกแผ่นแน่นหนามีความสันติสุขร่วมกัน  นั่นคือสังคมมีความเจริญก้าวหน้า มีความร่มเย็นเป็นสุข และคนในสังคมรู้สึกเป็นเจ้าของเรื่องร่วมกัน คิดร่วมกัน เห็นชอบร่วมกัน เป็นสังคมประชาธิปไตยที่สมบูรณ์ ไม่ใช่ประชาธิปไตยเพียงแค่การเลือกผู้แทนเข้าไปจัดตั้งรัฐบาล แล้วรัฐบาลก็เลือกทำสิ่งที่อยากทำ เอาผลประโยชน์ของตนเองกับพวกพ้องเป็นที่ตั้ง ประชาชนกลายเป็นเครื่องมือ… อย่างนั้นไม่ใช่ประชาธิปไตยที่สมบูรณ์ ประชาธิปไตยที่สมบูรณ์คือ ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันและกว้างขวางต่อเนื่องในกิจการสำคัญของบ้านเมืองในทุกระดับ นำสู่การปฏิบัติที่ทุกฝ่ายเห็นพ้องต้องกัน และก่อให้เกิดสังคมที่มีความความสุขแบบบูรณาการ คือ สุขทางกาย สุขทางใจ  สุขทางปัญญาหรือจิตวิญญาณ และสุขทางสังคมหรือในการอยู่ร่วมกัน   ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่   10 – 11 ใช้คำว่า “ สังคมอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกัน”

ถาม        ลักษณะของการมีส่วนร่วมของประชาชนที่ดีและมีประสิทธิภาพควรเป็นอย่างไร

ทุกสังคม ไม่ว่าจะเป็นสังคมใหญ่โดยรวม หรือเป็นสังคมเล็ก ๆ  เช่น ชุมชนก็ดี องค์กรก็ดี  ล้วนต้องการที่จะมีความสุขร่วมกัน   ในชุมชน  ในองค์กร ในสังคมจะต้องมีเรื่องให้คิด ให้ทำ  มีประเด็น  มีปัญหา  ภัยอันตราย  อุปสรรค   มีศักยภาพ มีโอกาส  และมีการพัฒนาภายใต้แผนงานหรือโครงการต่าง ๆ  หากสมาชิกของสังคมได้มีส่วนในการร่วมคิด ร่วมทำ ร่วมกันวิเคราะห์ วิจารณ์ ศึกษาเรียนรู้ร่วมกัน  ร่วมกันหาข้อคิดเพื่อการปรับปรุงข้อบกพร่อง หรือสร้างนวัตกรรม สร้างการอภิวัฒน์ ให้ดียิ่งขึ้น  การมีส่วนร่วมที่ดี คือการที่ประชาชนมีบทบาทสำคัญในการกำหนดนโยบาย มีกระบวนการ ที่เปิดโอกาสให้ประชาชนได้พูดคุยแบบสันติวิธี จนได้ข้อสรุปที่เป็นความเห็นร่วมกันของคนในสังคม ทั้งในกรณีสังคมเล็ก เช่นชุมชน และ องค์กร และในกรณีสังคมใหญ่โดยรวม

การมีส่วนร่วมอาจจะเปรียบได้กับครอบครัว พ่อกับแม่ เป็นสังคมที่เล็กที่สุด ซึ่งต้องร่วมกันเป็นเจ้าของ   ร่วมกันคิด ร่วมกันทำ พัฒนา แก้ไข ปรับปรุง และเมื่อมีลูก ลูกก็ต้องมีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็น เพื่อประโยชน์สุขร่วมกันทั้งครอบครัว จากนั้นเมื่อทำไปแล้วก็ต้องย้อนกลับมาดูว่าได้ผลดีหรือไม่ หากไม่ดีก็ต้องมีการปรับปรุง แต่เมื่อใดที่ต่างคนต่างคิด ต่างคนต่างแบ่งว่าอันนี้ของฉัน อันนั้นของเธอ ไม่เห็นร่วมกัน ก็จะเกิดการแบ่ง การแย่ง และทะเลาะกัน ทำให้เกิดผลเสียนานาประการตามมา  เช่นการทำร้ายร่างกาย ทำลายทรัพย์สินหรือแม้กระทั่งชีวิต เป็นต้น  อย่างน้อยที่สุดก็คือขาดความสุขในการอยู่ร่วมกัน

ในสังคมใหญ่ก็เช่นกัน ซึ่งสังคมใหญ่ประกอบไปด้วย  สังคมที่เล็กกว่าได้แก่ ชุมชนท้องถิ่น  อบต.  เทศบาล อบจ. องค์กรภาครัฐ เช่น กระทรวง ทบวง กรม องค์กรภาคธุรกิจ เช่น  บริษัท ห้างหุ้นส่วน และองค์กรภาคประชาสังคม เช่น มูลนิธิ สมาคม กลุ่ม ชมรม เครือข่าย สหพันธ์ ฯลฯ  ซึ่งล้วนเป็นบริบท ที่มีการรวมกลุ่มของคน ถ้าทำงานแบบมีส่วนร่วม ตั้งแต่ร่วมเป็นเจ้าของ หากมีโครงการก็ร่วมกันเป็นเจ้าของโครงการ เช่น หากจะสร้างเขื่อน ก็ให้ผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่าย ทั้งการไฟฟ้า กรมชลประทาน ผู้ว่าราชการจังหวัด  อบต. รวมทั้งประชาชนผู้ได้รับผลกระทบ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย รวมทั้ง NGO นักกิจกรรมที่มองภาพใหญ่ มาร่วมปรึกษาหารือ ตกลงกันให้ได้ว่าจะทำหรือไม่ทำ ถ้าทำควรทำอย่างไร หากไม่ทำจะมีวิธีอื่นที่ดีกว่าหรือไม่ จากนั้นจึงลงมือทำตามข้อตกลงร่วมกัน อย่างนั้นจึงจะเรียกว่า การมีส่วนร่วมที่สมบูรณ์ หรือที่มีคุณภาพ   การทำงานแบบมีส่วนร่วม คือ วิธีที่จะป้องกันปัญหาและแก้ปัญหา  ได้อย่างเบ็ดเสร็จและบูรณาการ

ในประเทศไทยมีตัวอย่างของการมีส่วนร่วมที่ดีมากมายทั่วประเทศ เช่น ที่บ้านหนองกลางดง ต. ศิลาลอย อ.สามร้อยยอด จ. ประจวบคีรีขันธ์  ที่ ต.หนองสาหร่าย อ. พนมทวน จ. กาญจนบุรี  และที่ ต. หนองแซง อ. หันคา จ. ชัยนาท และอีกหลายท้องถิ่นหรือตำบลในทุกภาคทั่วประเทศ ซึ่งในชุมชนเหล่านี้ จะมีการร่วมมือกันระหว่างฝ่ายต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ทั้ง ชุมชน อบต. กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน โรงเรียน วัด มัสยิด ชมรม สมาคมในพื้นที่ ตลอดจนหน่วยงานภาครัฐที่อยู่ในพื้นที่ เช่น สถานีอนามัย  (ปัจจุบันเรียกว่า โรงพยาบาลสร้างเสริมสุขภาพประจำตำบล) เกษตรตำบล  พัฒนาการตำบล  สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน  (พอช.) พัฒนาชุมชนและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.)  สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

พัฒนาชุมชนและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.)  สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ(สปสช.)  ฯลฯ   แม้จะไม่มีสูตรตายตัวในการทำงาน แต่ชุมชนเหล่านี้ก็มีวิธีที่จะดูแลกันด้วยวิถีของการมีส่วนร่วมจากสมาชิกในชุมชน เช่น มีการประชุมผู้นำชุมชนในระดับหมู่บ้าน หรือการประชุมร่วมกันของทุกฝ่ายในระดับตำบลเป็นประจำ  มีการทำงานอย่างสมานฉันท์ บางชุมชนใช้วิธีการมีส่วนร่วมเพื่อสรรหาตัวผู้นำโดยไม่ต้องแบ่งพวกแบ่งพรรคมาแข่งขันต่อสู้กัน  รวมทั้งบางแห่งมีการสร้างแรงจูงใจในการทำความดีโดยการกำหนดตัวชี้วัดความดี เป็นต้น

 

ถาม        กระบวนการการมีส่วนร่วมของประชาชนควรจะเริ่มเมื่อใด

กระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน ควรเริ่มโดยเร็วที่สุด คือ เริ่มตั้งแต่ขั้นตอนการคิดโครงการ โดยก่อนที่จะวางแผน จะต้องดำเนินการการมีส่วนร่วมอย่างเพียงพอ เช่น กรณีโครงการโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ ประชาชนจากหลากหลายพื้นที่และหลากหลายสาขาอาชีพจากทั่วประเทศควรจะได้มีโอกาสแสดงความคิดเห็น พิจารณาความเหมาะสมทั้งในด้านเศรษฐกิจ ระบบนิเวศ ภูมิศาสตร์ สิ่งแวดล้อม สุขภาพของประชาชน ฯลฯ   ก่อนที่จะหาข้อสรุปว่าควรจะมีโครงการนี้เกิดขึ้นหรือไม่      ถ้ามีควรทำที่ไหน อย่างไร  ฯลฯ  ถ้าไม่มีจะมีอะไรทดแทนและทำอย่างไร ฯลฯ ทั้งนี้เพื่อให้เกิดความเห็นชอบร่วมกันตั้งแต่ต้น และลงมือปฏิบัติตามข้อตกลงทุกขั้นตอนอย่างต่อเนื่อง  เพื่อให้เกิดการพัฒนาที่ดีและป้องกันมิให้เกิดปัญหาในภายหลัง

ถาม        ปัญหาหรืออุปสรรคของการดำเนินงานด้านการมีส่วนร่วมของประชาชนในประเทศไทย

สาเหตุที่ทำให้การดำเนินการด้านการมีส่วนร่วมในประเทศไทยยังไม่ประสบความสำเร็จเท่าที่ควร มาจากหลายปัจจัย สำหรับปัจจัยสำคัญที่สุด คือ การที่ผู้มีอำนาจมักจะติดยึดในตัวตนหรือติดยึดกับอำนาจที่มีไม่ว่าจะเป็นนักการเมืองระดับชาติ  นักการเมืองระดับท้องถิ่น  ข้าราชการ ผู้บริหารรัฐวิสาหกิจ  คลอดจนผู้บริหารภาคธุรกิจ  อุปสรรคอีกประการหนึ่งคือ การขาดความรู้ความเข้าใจในเทคนิคของกระบวนการการมีส่วนร่วม บางครั้งผู้มีหน้าที่ในการจัดกระบวนการมีส่วนร่วมไม่เข้าใจเทคนิควิธีการที่ถูกต้อง  การมีส่วนร่วมที่ประชาชนเพียงแค่มาร่วมประชุมเพื่อรับฟังข้อมูล จากนั้นก็เพียงถามความเห็นหรือให้ประชาชนแสดงความเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย ไม่ใช่การมีส่วนร่วม แต่เรียกว่าเป็นการ แจ้งให้ทราบ(Inform) หรือเป็นการ โต้วาที (Debate)  ในขณะเดียวกันประชาชนเองก็ไม่มีความรู้ในเรื่องนี้ดีพอสำหรับการตัดสินใจ     ทำให้การร่วมกันคิดร่วมกันทำ และร่วมกันตัดสินใจจากทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ไม่ได้เกิดขึ้น   หรือเกิดขึ้นอย่างขาดคุณภาพ      จนบางครั้งนำไปสู่ความบาดหมาง แคลงใจ ขัดแย้ง และแม้กระทั่งเกิดเป็นความรุนแรงที่เป็นอันตรายต่อชีวิตและทรัพย์สิน และปัจจัยสุดท้ายที่เป็นอุปสรรคต่อการดำเนินงานด้านการมีส่วนร่วม คือการที่เรื่องของการมีส่วนร่วมของประชาชนไม่ได้รับความสนใจและเป็นที่เข้าใจอย่างแพร่หลายในสังคมไทย

ดังนั้นทุกฝ่ายจะต้องเข้าใจและรู้จักการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริงและดีพอ  กระบวนการมีส่วนร่วมจึงจะบรรลุผลสำเร็จได้

ถาม        จะทำให้เกิดกระบวนการการมีส่วนร่วมที่สร้างประโยชน์สร้างความสุขขึ้นในสังคมได้อย่างไร

เราควรจะส่งเสริมการมีส่วนร่วมใน 2 หน่วยจัดการ หรือ 2 บริบท   ที่เป็นฐานของสังคม คือ ชุมชนท้องถิ่น หรือชุมชนที่ใช้พื้นที่เป็นตัวตั้ง และ ขุมชนองค์กร หรือ ชุมชนที่ใช้องค์กรเป็นตัวตั้ง เช่น หน่วยงานต่างๆ ของรัฐ หน่วยราชการ พรรคการเมือง สถานศึกษา สถานศาสนา  บริษัท  สถานประกอบการ  องค์กรภาคประชาสังคม เช่น สมาคม มูลนิธิ กลุ่ม  เครือข่าย ฯลฯ  และองค์กรอื่น ๆ ที่มีคนมาทำกิจกรรมร่วมกันเป็นประจำต่อเนื่อง  หากทำให้ชุมชนทั้งสองประเภทนี้มีความรู้ความเข้าใจในกระบวนการมีส่วนร่วมที่ดี และสามารถดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ แบบมีส่วนร่วมได้อย่างมีคุณภาพ จะเกิดผลสุดท้ายคือ ความอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกันในชุมชนทั้งสองประเภทดังกล่าว  และเมื่อใดที่มีประเด็นระดับชาติ ที่ควรต้องใช้กระบวนการมีส่วนร่วมเข้ามาช่วยในการจัดการ   คนจากชุมชนหรือจากองค์กรเหล่านี้ก็จะเข้าไปมีส่วนร่วมอย่างเข้าใจ และอย่างมีคุณภาพ ไม่ว่าจะเป็นประเด็นเกี่ยวกับโครงการพัฒนาต่าง ๆ หรือ แม้แต่ในเรื่องของความขัดแย้งในสังคม ที่ยังเป็นปัญหาใหญ่ของประเทศไทย  ทั้งความขัดแย้งระดับพื้นที่ เช่น จังหวัดชายแดนภาคใต้  ความขัดแย้งระดับโครงการ เช่นโครงการสร้างเขื่อน โครงการผลิตไฟฟ้า ฯลฯ  ตลอดจนความขัดแย้งทางการเมืองที่มีการแบ่งฝักแบ่งฝ่ายกันอย่างรุนแรงในปัจจุบัน ทั้งในหมู่นักการเมืองและในหมู่ประชาชน

ปัญหาชายแดนภาคใต้ที่ยังแก้ไม่สำเร็จ ก็เป็นเพราะขาดการมีส่วนร่วมจากประชาชนในพื้นที่ซึ่งไม่มีโอกาสเข้าไปมีส่วนร่วมในการแก้ปัญหา แต่การแก้ปัญหากลับทำโดยหน่วยงานส่วนกลาง  สำหรับกรณีนี้ คณะกรรมการปฏิรูป(คปร.)  ได้เสนอให้จัดตั้งพื้นที่จังหวัดที่มีปัญหาขึ้นเป็นเขตปกครองพิเศษหรือจังหวัดจัดการตนเอง คล้าย ๆ กับ กรุงเทพมหานคร ซึ่งเป็นไปตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย  ทั้งฉบับ พ.ศ. 2540 และฉบับ พ.ศ. 2550  โดยจังหวัดชายแดนเหล่านั้น จะได้รับการปกครองดูแลโดยคนในพื้นที่ของตนเอง ซึ่งประชาชนในพื้นที่มีโอกาสเลือกตั้งผู้บริหารสูงสุดโดยตรง และมีอำนาจหน้าที่ตลอดจนความรับผิดชอบที่เบ็ดเสร็จบูรณาการโดยไม่มีหน่วยงานส่วนกลางไปสั่งการควบคุมหรือดำเนินการ ทั้งในด้านงาน  เงิน และคน  เว้นแต่ด้านนโยบายระดับชาติที่สำคัญ หรือเมื่อได้รับการร้องขออย่างใดอย่างหนึ่งจากพื้นที่ ถ้าจังหวัดชายแดนภาคใต้มีโครงสร้างและระบบการบริหารจัดการในแนวดังกล่าว   การมีส่วนร่วมของคนในพื้นที่จะเกิดขึ้นอย่างสมบูรณ์   อย่างกว้างขวาง  และอย่างมีคุณภาพด้วย  นั่นแหละจึงจะเป็นหนทางในการแก้ไขปัญหาความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยใช้งบประมาณน้อยกว่าในปัจจุบัน และน่าจะได้ผลเป็นที่น่าพอใจร่วมกันของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง

 

ถาม        ปัจจุบันมักจะมีการทำ “ประชาพิจารณ์” เกิดขึ้นในโครงการต่างๆ เสมอ ขอให้ท่านช่วยอธิบายถึงการทำ “ประชาพิจารณ์” ที่ดี ว่าควรจะดำเนินการอย่างไร

การทำประชาพิจารณ์ที่ดี คือ การหาความเห็นร่วมกัน โดยใช้กระบวนการที่เรียกว่า ประชาเสวนา หรือ Citizen Dialogue   ซึ่งในสหรัฐอเมริกาเรียกว่า Public Deliberation  ไม่ใช่ Public Hearing   คำว่า ประชาพิจารณ์ในประเทศไทย แปลมาจากคำว่า  Public Hearing    ซึ่งเป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นนับสิบ ๆ ปีมาแล้ว ในสหรัฐอเมริกา  เป็นกระบวนการที่เปิดโอกาสให้ผู้ที่เกี่ยวข้องได้มาแสดงความเห็น  โดยมีคณะกรรมการเป็นผู้รับฟัง รวบรวมสังเคราะห์ความเห็น ให้ข้อพิจารณารวมถึงคำวินิจฉัย  แล้วสรุปส่งให้แก่ผู้มีอำนาจ ซึ่งผู้มีอำนาจมีสิทธิที่จะเห็นด้วยหรือไม่ก็ได้ แต่หากไม่เห็นด้วยจะต้องมีคำชี้แจงต่อประชาชน  วิธีการนี้ถือว่าพอใช้ได้ อย่างไรก็ตาม เมื่อนำวิธีการนี้มาใช้ในประเทศไทยกลับไม่ได้ผลเท่าที่ควร เนื่องจากกระทำไม่ครบกระบวนการ คือ ฝ่ายภาครัฐเพียงแค่นำเสนอว่าจะทำโครงการนี้ เพราะโครงการนี้ดีโดยมีการศึกษาความเหมาะสมหรือคำอธิบายแบบมองไม่ครบด้าน   ในขณะที่ฝ่ายประชาชนก็มักจะตั้งป้อมคัดค้าน หรือบางแห่งถึงขั้นที่ชาวบ้านขัดขวางไม่ยอมให้มีการทำประชาพิจารณ์  หรือมีการทำประชาพิจารณ์แล้วกลายเป็นการโต้เถียงขัดแย้ง ซึ่งบางกรณีขยายเป็นความรุนแรงจนเสียหายต่อทรัพย์สินและชีวิตของผู้ที่เกี่ยวข้อง หรือเกิดเป็นคดีความยืดเยื้อต่อไปอีก

ในประเทศสหรัฐอเมริกาเอง ปัจจุบันก็ไม่นิยมทำ  Public hearing   หรือประชาพิจารณ์แล้ว  แต่หันมาใช้วิธีการ Public Deliberation  หรือ ประชาเสวนา(หาทางออก)ซึ่งในประเทศคานาดา เรียกว่า  Citizen Dialogue   กระบวนการประชาเสวนา  เป็นการเปิดโอกาสให้ตัวแทนของผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่ายที่ได้รับการสรรหาอย่างมีหลักวิชา และมีเหตุมีผลที่ดี  มาร่วมประชุมเพื่อพูดคุยกันอย่างเป็นมิตรและสร้างสรรค์  มีการทำเอกสารประกอบการพิจารณา หรือ Issue Paper  โดยในกระบวนการจะต้องมี “วิทยากรกระบวนการ” หรือ Facilitator  ซึ่งบางแห่งเรียกว่า “กระบวนกร” มาเป็นคนกลางและผู้ดำเนินการในการพูดคุย เพื่อให้ทุกฝ่ายได้แสดงความเห็นร่วมกัน อย่างสันติวิธีและอย่างสร้างสรรค์  จนได้ข้อสรุป ซึ่งมักเป็น “ชุดมาตรการ” ที่ทุกฝ่ายพอใจ และทำเป็นข้อตกลงร่วมกันเพื่อลงมือดำเนินการอย่างเป็นขั้นเป็นตอน ต่อ ๆ ไป โดยใช้กระบวนการมีส่วนในทุกขั้นตอนอย่างต่อเนื่องด้วย

การมีส่วนร่วมของประชาชน มีเป้าหมายเพื่อให้สังคมอยู่ร่วมกันอย่างสงบสันติ ดังนั้นเราจึงหวังว่าในอนาคตอันใกล้ ด้วยความจริงใจของผู้มีอำนาจ ด้วยความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับการมีส่วนร่วม และด้วยความร่วมมือร่วมใจกันของทุกฝ่ายในสังคม ที่จะหันหน้าเข้ามาพูดคุยกันในทุกเรื่อง ทุกประเด็น ทุกปัญหา อีกไม่นาน สังคมไทย คงจะเป็นสังคมที่มีความสงบร่มเย็น กลมเกลียว เจริญก้าวหน้า หรือเป็น “สังคมอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกัน”  อย่างราบรื่น และต่อเนื่องตราบนานเท่านาน

ปรับปรุง 15/08/54